అథ సాధనపాదః |

తపః స్వాధ్యాయేశ్వరప్రణిధానాని క్రియాయోగః ||1||

సమాధిభావనార్థః క్లేశతనూకరణార్థశ్చ ||2||

అవిద్యాస్మితారాగద్వేషాభినివేశాః క్లేశాః ||3||

అవిద్యా క్షేత్రముత్తరేషాం ప్రసుప్తతనువిచ్ఛిన్నోదారాణామ్ ||4||

అనిత్యాశుచిదుఃఖానాత్మసు నిత్యశుచిసుఖాత్మఖ్యాతిరవిద్యా ||5||

దృగ్దర్శనశక్త్యోరేకాత్మతేవాస్మితా ||6||

సుఖానుశయీ రాగః ||7||

దుఃఖానుశయీ ద్వేషః ||8||

స్వరసవాహీ విదుషో‌உపి తథారూఢో‌உభినివేశః ||9||

తే ప్రతిప్రసవహేయాః సూక్ష్మాః ||10||

ధ్యానహేయాస్తద్వృత్తయః ||11||

క్లేశమూలః కర్మాశయో దృష్టాదృష్టజన్మవేదనీయః ||12||

సతి మూలే తద్ విపాకో జాత్యాయుర్భోగాః ||13||

తే హ్లాదపరితాపఫలాః పుణ్యాపుణ్యహేతుత్వాత్ ||14||

పరిణామతాపసంస్కారదుఃఖైర్గుణవృత్తివిరోధాచ్చ దుఃఖమేవ సర్వం వివేకినః ||15||

హేయం దుఃఖమనాగతమ్ ||16||

ద్రష్ట్టదృశ్యయోః సంయోగో హేయహేతుః||17||

ప్రకాశక్రియాస్థితిశీలం భూతేంద్రియాత్మకం భోగాపవర్గార్థం దృశ్యమ్ ||18||

విశేషావిశేషలింగమాత్రాలింగాని గుణపర్వాణి ||19||

ద్రష్టా దృశిమాత్రః శుద్ధో‌உపి ప్రత్యయానుపశ్యః ||20||

తదర్థ ఏవ దృశ్యస్యాత్మా ||21||

కృతార్థం ప్రతి నష్టమప్యనష్టం తదన్యసాధారణత్వాత్ ||22||

స్వస్వామిశక్త్యోః స్వరూపోపలబ్ధిహేతుః సంయోగః ||23||

తస్య హేతురవిద్యా ||24||

తదభావాత్సంయోగాభావో హానం తద్ దృశేః కైవల్యమ్ ||25||

వివేకఖ్యాతిరవిప్లవా హానోపాయః ||26||

తస్య సప్తధా ప్రాంతభూమిః ప్రఙ్ఞా ||27||

యోగాంగానుష్ఠానాదశుద్ధిక్షయే ఙ్ఞానదీప్తిరావివేకఖ్యాతేః ||28||

యమనియమాసనప్రాణాయామప్రత్యాహారధారణాధ్యానసమాధయోష్టావంగాని ||29||

అహింసాసత్యాస్తేయబ్రహ్మచర్యాపరిగ్రహా యమాః ||30||

జాతిదేశకాలసమయానవచ్ఛినాః సార్వభౌమా మహావ్రతమ్ ||31||

శౌచసంతోషతపః స్వాధ్యాయేశ్వరప్రణిధానాని నియమాః ||32||

వితర్కబాధనే ప్రతిపక్షభావనమ్ ||33||

వితర్కాహింసాదయః కృతకారితానుమోదితా లోభక్రోధమోహపూర్వకా మృదుమధ్యాధిమాత్రా దుఃఖాఙ్ఞానానంతఫలా ఇతి ప్రతిపక్షభావనమ్ ||34||

అహింసాప్రతిష్ఠాయాం తత్సన్నిధౌ వైరత్యాగః ||35||

సత్యప్రతిష్ఠాయాం క్రియాఫలాశ్రయత్వమ్ ||36||

అస్తేయప్రతిష్ఠాయాం సర్వరత్నోపస్థానమ్ ||37||

బ్రహ్మచర్యప్రతిష్ఠాయాం వీర్యలాభః ||38||

అపరిగ్రహస్థైర్యే జన్మకథంతాసంబోధః ||39||

శౌచాత్స్వాంగజుగుప్సా పరైరసంసర్గః ||40||

సత్త్వశుద్ధిసౌమనస్యైకాగ్ర్యేంద్రియజయాత్మదర్శనయోగ్యత్వాని చ ||41||

సంతోషాత్ అనుత్తమఃసుఖలాభః ||42||

కాయేంద్రియసిద్ధిరశుద్ధిక్షయాత్ తపసః ||43||

స్వాధ్యాయాదిష్టదేవతాసంప్రయోగః ||44||

సమాధిసిద్ధిరీశ్వరప్రణిధానాత్ ||45||

స్థిరసుఖమాసనమ్ ||46||

ప్రయత్నశైథిల్యానంతసమాపత్తిభ్యామ్ ||47||

తతో ద్వంద్వానభిఘాతః ||48||

తస్మిన్ సతి శ్వాసప్రశ్వాసయోర్గతివిచ్ఛేదః ప్రాణాయామః ||49||

(స తు) బాహ్యాభ్యంతరస్తంభవృత్తిర్దేశకాలసంఖ్యాభిః పరిదృష్టో దీర్ఘసూక్ష్మః ||50||

బాహ్యాభ్యంతరవిషయాక్షేపీ చతుర్థః ||51||

తతః క్షీయతే ప్రకాశావరణమ్ ||52||

ధారణాసు చ యోగ్యతా మనసః ||53||

స్వవిషయాసంప్రయోగే చిత్తస్వరూపానుకార ఇవేంద్రియాణాం ప్రత్యాహారః ||54||

తతః పరమావశ్యతేంద్రియాణామ్ ||55||

ఇతి పాతంజలయోగదర్శనే సాధనపాదో నామ ద్వితీయః పాదః |