કૃષ્ણ યજુર્વેદીય તૈત્તિરીય સંહિતા
ચતુર્થં વૈશ્વદેવં કાણ્ડમ પંચમઃ પ્રપાઠકઃ
ઓં નમો ભગવતે’ રુદ્રાય ||
નમ’સ્તે રુદ્ર મન્યવ’ ઉતોત ઇષ’વે નમઃ’ | નમ’સ્તે અસ્તુ ધન્વ’ને બાહુભ્યા’મુત તે નમઃ’ | યા ત ઇષુઃ’ શિવત’મા શિવં બભૂવ’ તે ધનુઃ’ | શિવા શ’રવ્યા’ યા તવ તયા’ નો રુદ્ર મૃડય | યા તે’ રુદ્ર શિવા તનૂરઘોરાஉપા’પકાશિની | તયા’ નસ્તનુવા શન્ત’મયા ગિરિ’શંતાભિચા’કશીહિ | યામિષું’ ગિરિશંત હસ્તે બિભર્ષ્યસ્ત’વે | શિવાં ગિ’રિત્ર તાં કુ’રુ મા હિગં’સીઃ પુરુ’ષં જગ’ત| શિવેન વચ’સા ત્વા ગિરિશાચ્છા’વદામસિ | યથા’ નઃ સર્વમિજ્જગ’દયક્ષ્મગ્મ સુમના અસ’ત | અધ્ય’વોચદધિવક્તા પ્ર’થમો દૈવ્યો’ ભિષક | અહીગ’શ્ચ સર્વાં”જંભયન્ત્સર્વા”શ્ચ યાતુધાન્યઃ’ | અસૌ યસ્તામ્રો અ’રુણ ઉત બભ્રુઃ સુ’મંગળઃ’ | યે ચેમાગ્મ રુદ્રા અભિતો’ દિક્ષુ શ્રિતાઃ સ’હસ્રશોஉવૈષાગં હેડ’ ઈમહે | અસૌ યો’உવસર્પ’તિ નીલ’ગ્રીવો વિલો’હિતઃ | ઉતૈનં’ ગોપા અ’દૃશન-નદૃ’શન-નુદહાર્યઃ’ | ઉતૈનં વિશ્વા’ ભૂતાનિ સ દૃષ્ટો મૃ’ડયાતિ નઃ | નમો’ અસ્તુ નીલ’ગ્રીવાય સહસ્રાક્ષાય મીઢુષે” | અથો યે અ’સ્ય સત્વા’નોஉહં તેભ્યો’உકરન્નમઃ’ | પ્રમું’ચ ધન્વ’નસ-ત્વમુભયોરાર્ત્નિ’ યોર્જ્યામ | યાશ્ચ તે હસ્ત ઇષ’વઃ પરા તા ભ’ગવો વપ | અવતત્ય ધનુસ્ત્વગ્મ સહ’સ્રાક્ષ શતે’ષુધે | નિશીર્ય’ શલ્યાનાં મુખા’ શિવો નઃ’ સુમના’ ભવ | વિજ્યં ધનુઃ’ કપર્દિનો વિશ’લ્યો બાણ’વાગ્મ ઉત | અને’શન-નસ્યેષ’વ આભુર’સ્ય નિષંગથિઃ’ | યા તે’ હેતિર-મી’ડુષ્ટમ હસ્તે’ બભૂવ’ તે ધનુઃ’ | તયાஉસ્માન, વિશ્વતસ-ત્વમ’યક્ષ્મયા પરિ’બ્ભુજ | નમ’સ્તે અસ્ત્વાયુધાયાના’તતાય ધૃષ્ણવે” | ઉભાભ્યા’મુત તે નમો’ બાહુભ્યાં તવ ધન્વ’ને | પરિ’ તે ધન્વ’નો હેતિરસ્માન-વૃ’ણક્તુ વિશ્વતઃ’ | અથો ય ઇ’ષુધિસ્તવારે અસ્મન્નિધે’હિ તમ || 1 ||
શમ્ભ’વે નમઃ’ | નમ’સ્તે અસ્તુ ભગવન-વિશ્વેશ્વરાય’ મહાદેવાય’ ત્ર્યમ્બકાય’ ત્રિપુરાન્તકાય’ ત્રિકાગ્નિકાલાય’ કાલાગ્નિરુદ્રાય’ નીલકણ્ઠાય’ મૃત્યુંજયાય’ સર્વેશ્વ’રાય’ સદાશિવાય’ શ્રીમન-મહાદેવાય નમઃ’ ||
નમો હિર’ણ્ય બાહવે સેનાન્યે’ દિશાં ચ પત’યે નમો નમો’ વૃક્ષેભ્યો હરિ’કેશેભ્યઃ પશૂનાં પત’યે નમો નમઃ’ સસ્પિંજ’રાય ત્વિષી’મતે પથીનાં પત’યે નમો નમો’ બભ્લુશાય’ વિવ્યાધિનેஉન્ના’નાં પત’યે નમો નમો હરિ’કેશાયોપવીતિને’ પુષ્ટાનાં પત’યે નમો નમો’ ભવસ્ય’ હેત્યૈ જગ’તાં પત’યે નમો નમો’ રુદ્રાયા’તતાવિને ક્ષેત્રા’ણાં પત’યે નમો નમઃ’ સૂતાયાહં’ત્યાય વના’નાં પત’યે નમો નમો રોહિ’તાય સ્થપત’યે વૃક્ષાણાં પત’યે નમો નમો’ મંત્રિણે’ વાણિજાય કક્ષા’ણાં પત’યે નમો નમો’ ભુવંતયે’ વારિવસ્કૃતા-યૌષ’ધીનાં પત’યે નમો નમ’ ઉચ્ચૈર-ઘો’ષાયાક્રન્દય’તે પત્તીનાં પત’યે નમો નમઃ’ કૃત્સ્નવીતાય ધાવ’તે સત્ત્વ’નાં પત’યે નમઃ’ || 2 ||
નમઃ સહ’માનાય નિવ્યાધિન’ આવ્યાધિની’નાં પત’યે નમો નમઃ’ કકુભાય’ નિષંગિણે” સ્તેનાનાં પત’યે નમો નમો’ નિષંગિણ’ ઇષુધિમતે’ તસ્ક’રાણાં પત’યે નમો નમો વંચ’તે પરિવંચ’તે સ્તાયૂનાં પત’યે નમો નમો’ નિચેરવે’ પરિચરાયાર’ણ્યાનાં પત’યે નમો નમઃ’ સૃકાવિભ્યો જિઘાગં’સદ્ભ્યો મુષ્ણતાં પત’યે નમો નમો’உસિમદ્ભ્યો નક્તંચર’દ્ભ્યઃ પ્રકૃન્તાનાં પત’યે નમો નમ’ ઉષ્ણીષિને’ ગિરિચરાય’ કુલુંચાનાં પત’યે નમો નમ ઇષુ’મદ્ભ્યો ધન્વાવિભ્ય’શ્ચ વો નમો નમ’ આતન-વાનેભ્યઃ’ પ્રતિદધા’નેભ્યશ્ચ વો નમો નમ’ આયચ્છ’દ્ભ્યો વિસૃજદ-ભ્ય’શ્ચ વો નમો નમોஉસ્સ’દ્ભ્યો વિદ્ય’દ-ભ્યશ્ચ વો નમો નમ આસી’નેભ્યઃ શયા’નેભ્યશ્ચ વો નમો નમઃ’ સ્વપદ્ભ્યો જાગ્ર’દ-ભ્યશ્ચ વો નમો નમસ્તિષ્ઠ’દ્ભ્યો ધાવ’દ-ભ્યશ્ચ વો નમો નમઃ’ સભાભ્યઃ’ સભાપ’તિભ્યશ્ચ વો નમો નમો અશ્વેભ્યોஉશ્વ’પતિભ્યશ્ચ વો નમઃ’ || 3 ||
નમ’ આવ્યાધિની”ભ્યો વિવિધ્ય’ન્તીભ્યશ્ચ વો નમો નમ ઉગ’ણાભ્યસ્તૃગં-હતીભ્યશ્ચ’ વો નમો નમો’ ગૃત્સેભ્યો’ ગૃત્સપ’તિભ્યશ્ચ વો નમો નમો વ્રાતે”ભ્યો વ્રાત’પતિભ્યશ્ચ વો નમો નમો’ ગણેભ્યો’ ગણપ’તિભ્યશ્ચ વો નમો નમો વિરૂ’પેભ્યો વિશ્વરૂ’પેભ્યશ્ચ વો નમો નમો’ મહદ્ભ્યઃ’, ક્ષુલ્લકેભ્ય’શ્ચ વો નમો નમો’ રથિભ્યોஉરથેભ્ય’શ્ચ વો નમો નમો રથે”ભ્યો રથ’પતિભ્યશ્ચ વો નમો નમઃ’ સેના”ભ્યઃ સેનાનિભ્ય’શ્ચ વો નમો નમઃ’, ક્ષત્તૃભ્યઃ’ સંગ્રહીતૃભ્ય’શ્ચ વો નમો નમસ્તક્ષ’ભ્યો રથકારેભ્ય’શ્ચ વો નમો’ નમઃ કુલા’લેભ્યઃ કર્મારે”ભ્યશ્ચ વો નમો નમઃ’ પુંજિષ્ટે”ભ્યો નિષાદેભ્ય’શ્ચ વો નમો નમઃ’ ઇષુકૃદ્ભ્યો’ ધન્વકૃદ-ભ્ય’શ્ચ વો નમો નમો’ મૃગયુભ્યઃ’ શ્વનિભ્ય’શ્ચ વો નમો નમઃ શ્વભ્યઃ શ્વપ’તિભ્યશ્ચ વો નમઃ’ || 4 ||
નમો’ ભવાય’ ચ રુદ્રાય’ ચ નમઃ’ શર્વાય’ ચ પશુપત’યે ચ નમો નીલ’ગ્રીવાય ચ શિતિકંઠા’ય ચ નમઃ’ કપર્ધિને’ ચ વ્યુ’પ્તકેશાય ચ નમઃ’ સહસ્રાક્ષાય’ ચ શતધ’ન્વને ચ નમો’ ગિરિશાય’ ચ શિપિવિષ્ટાય’ ચ નમો’ મીઢુષ્ટ’માય ચેષુ’મતે ચ નમો” હ્રસ્વાય’ ચ વામનાય’ ચ નમો’ બૃહતે ચ વર્ષી’યસે ચ નમો’ વૃદ્ધાય’ ચ સંવૃધ્વ’ને ચ નમો અગ્રિ’યાય ચ પ્રથમાય’ ચ નમ’ આશવે’ ચાજિરાય’ ચ નમઃ શીઘ્રિ’યાય ચ શીભ્યા’ય ચ નમ’ ઊર્મ્યા’ય ચાવસ્વન્યા’ય ચ નમઃ’ સ્ત્રોતસ્યા’ય ચ દ્વીપ્યા’ય ચ || 5 ||
નમો” જ્યેષ્ઠાય’ ચ કનિષ્ઠાય’ ચ નમઃ’ પૂર્વજાય’ ચાપરજાય’ ચ નમો’ મધ્યમાય’ ચાપગલ્ભાય’ ચ નમો’ જઘન્યા’ય ચ બુધ્નિ’યાય ચ નમઃ’ સોભ્યા’ય ચ પ્રતિસર્યા’ય ચ નમો યામ્યા’ય ચ ક્ષેમ્યા’ય ચ નમ’ ઉર્વર્યા’ય ચ ખલ્યા’ય ચ નમઃ શ્લોક્યા’ય ચાஉવસાન્યા’ય ચ નમો વન્યા’ય ચ કક્ષ્યા’ય ચ નમઃ’ શ્રવાય’ ચ પ્રતિશ્રવાય’ ચ નમ’ આશુષે’ણાય ચાશુર’થાય ચ નમઃ શૂરા’ય ચાવભિન્દતે ચ નમો’ વર્મિણે’ ચ વરૂધિને’ ચ નમો’ બિલ્મિને’ ચ કવચિને’ ચ નમઃ’ શ્રુતાય’ ચ શ્રુતસે’નાય ચ || 6 ||
નમો’ દુંદુભ્યા’ય ચાહનન્યા’ય ચ નમો’ ધૃષ્ણવે’ ચ પ્રમૃશાય’ ચ નમો’ દૂતાય’ ચ પ્રહિ’તાય ચ નમો’ નિષંગિણે’ ચેષુધિમતે’ ચ નમ’સ-તીક્ષ્ણેષ’વે ચાયુધિને’ ચ નમઃ’ સ્વાયુધાય’ ચ સુધન્વ’ને ચ નમઃ સ્રુત્યા’ય ચ પથ્યા’ય ચ નમઃ’ કાટ્યા’ય ચ નીપ્યા’ય ચ નમઃ સૂદ્યા’ય ચ સરસ્યા’ય ચ નમો’ નાદ્યાય’ ચ વૈશંતાય’ ચ નમઃ કૂપ્યા’ય ચાવટ્યા’ય ચ નમો વર્ષ્યા’ય ચાવર્ષ્યાય’ ચ નમો’ મેઘ્યા’ય ચ વિદ્યુત્યા’ય ચ નમ ઈધ્રિયા’ય ચાતપ્યા’ય ચ નમો વાત્યા’ય ચ રેષ્મિ’યાય ચ નમો’ વાસ્તવ્યા’ય ચ વાસ્તુપાય’ ચ || 7 ||
નમઃ સોમા’ય ચ રુદ્રાય’ ચ નમ’સ્તામ્રાય’ ચારુણાય’ ચ નમઃ’ શંગાય’ ચ પશુપત’યે ચ નમ’ ઉગ્રાય’ ચ ભીમાય’ ચ નમો’ અગ્રેવધાય’ ચ દૂરેવધાય’ ચ નમો’ હન્ત્રે ચ હની’યસે ચ નમો’ વૃક્ષેભ્યો હરિ’કેશેભ્યો નમ’સ્તારાય નમ’શ્શંભવે’ ચ મયોભવે’ ચ નમઃ’ શંકરાય’ ચ મયસ્કરાય’ ચ નમઃ’ શિવાય’ ચ શિવત’રાય ચ નમસ્તીર્થ્યા’ય ચ કૂલ્યા’ય ચ નમઃ’ પાર્યા’ય ચાવાર્યા’ય ચ નમઃ’ પ્રતર’ણાય ચોત્તર’ણાય ચ નમ’ આતાર્યા’ય ચાલાદ્યા’ય ચ નમઃ શષ્પ્યા’ય ચ ફેન્યા’ય ચ નમઃ’ સિકત્યા’ય ચ પ્રવાહ્યા’ય ચ || 8 ||
નમ’ ઇરિણ્યા’ય ચ પ્રપથ્યા’ય ચ નમઃ’ કિગંશિલાય’ ચ ક્ષય’ણાય ચ નમઃ’ કપર્દિને’ ચ પુલસ્તયે’ ચ નમો ગોષ્ઠ્યા’ય ચ ગૃહ્યા’ય ચ નમસ-તલ્પ્યા’ય ચ ગેહ્યા’ય ચ નમઃ’ કાટ્યા’ય ચ ગહ્વરેષ્ઠાય’ ચ નમો” હૃદય્યા’ય ચ નિવેષ્પ્યા’ય ચ નમઃ’ પાગ્મ સવ્યા’ય ચ રજસ્યા’ય ચ નમઃ શુષ્ક્યા’ય ચ હરિત્યા’ય ચ નમો લોપ્યા’ય ચોલપ્યા’ય ચ નમ’ ઊર્મ્યા’ય ચ સૂર્મ્યા’ય ચ નમઃ’ પર્ણ્યાય ચ પર્ણશદ્યા’ય ચ નમો’உપગુરમા’ણાય ચાભિઘ્નતે ચ નમ’ આખ્ખિદતે ચ પ્રખ્ખિદતે ચ નમો’ વઃ કિરિકેભ્યો’ દેવાનાગં હૃદ’યેભ્યો નમો’ વિક્ષીણકેભ્યો નમો’ વિચિન્વત-કેભ્યો નમ’ આનિર હતેભ્યો નમ’ આમીવત-કેભ્યઃ’ || 9 ||
દ્રાપે અન્ધ’સસ્પતે દરિ’દ્રન-નીલ’લોહિત | એષાં પુરુ’ષાણામેષાં પ’શૂનાં મા ભેર્માஉરો મો એ’ષાં કિંચનામ’મત | યા તે’ રુદ્ર શિવા તનૂઃ શિવા વિશ્વાહ’ભેષજી | શિવા રુદ્રસ્ય’ ભેષજી તયા’ નો મૃડ જીવસે” || ઇમાગ્મ રુદ્રાય’ તવસે’ કપર્દિને” ક્ષયદ્વી’રાય પ્રભ’રામહે મતિમ | યથા’ નઃ શમસ’દ દ્વિપદે ચતુ’ષ્પદે વિશ્વં’ પુષ્ટં ગ્રામે’ અસ્મિન્નના’તુરમ | મૃડા નો’ રુદ્રોત નો મય’સ્કૃધિ ક્ષયદ્વી’રાય નમ’સા વિધેમ તે | યચ્છં ચ યોશ્ચ મનુ’રાયજે પિતા તદ’શ્યામ તવ’ રુદ્ર પ્રણી’તૌ | મા નો’ મહાન્ત’મુત મા નો’ અર્ભકં મા ન ઉક્ષ’ન્તમુત મા ન’ ઉક્ષિતમ | મા નો’உવધીઃ પિતરં મોત માતરં’ પ્રિયા મા ન’સ્તનુવો’ રુદ્ર રીરિષઃ | મા ન’સ્તોકે તન’યે મા ન આયુ’ષિ મા નો ગોષુ મા નો અશ્વે’ષુ રીરિષઃ | વીરાન્મા નો’ રુદ્ર ભામિતોஉવ’ધીર-હવિષ્મ’ન્તો નમ’સા વિધેમ તે | આરાત્તે’ ગોઘ્ન ઉત પૂ’રુષઘ્ને ક્ષયદ્વી’રાય સુમ-નમસ્મે તે’ અસ્તુ | રક્ષા’ ચ નો અધિ’ ચ દેવ બ્રૂહ્યથા’ ચ નઃ શર્મ’ યચ્છ દ્વિબર્હા”ઃ | સ્તુહિ શ્રુતં ગ’ર્તસદં યુવા’નં મૃગન્ન ભીમમુ’પહન્તુમુગ્રમ | મૃડા જ’રિત્રે રુ’દ્ર સ્તવા’નો અન્યન્તે’ અસ્મન્નિવ’પન્તુ સેના”ઃ | પરિ’ણો રુદ્રસ્ય’ હેતિર-વૃ’ણક્તુ પરિ’ ત્વેષસ્ય’ દુર્મતિ ર’ઘાયોઃ | અવ’ સ્થિરા મઘવ’દ-ભ્યસ-તનુષ્વ મીઢ-વ’સ્તોકાય તન’યાય મૃડય | મીઢુ’ષ્ટમ શિવ’મત શિવો નઃ’ સુમના’ ભવ | પરમે વૃક્ષ આયુ’ધન્નિધાય કૃત્તિં વસા’ન આચ’ર પિના’કં બિભ્રદાગ’હિ | વિકિ’રિદ વિલો’હિત નમ’સ્તે અસ્તુ ભગવઃ | યાસ્તે’ સહસ્રગં’ હેતયોન્યમસ્મન-નિવપન્તુ તાઃ | સહસ્રા’ણિ સહસ્રધા બા’હુવોસ્તવ’ હેતયઃ’ | તાસામીશા’નો ભગવઃ પરાચીના મુખા’ કૃધિ || 10 ||
સહસ્રા’ણિ સહસ્રશો યે રુદ્રા અધિ ભૂમ્યા”મ | તેષાગં’ સહસ્રયોજનેஉવધન્વા’નિ તન્મસિ | અસ્મિન-મ’હત-ય’ર્ણવે”உન્તરિ’ક્ષે ભવા અધિ’ | નીલ’ગ્રીવાઃ શિતિકણ્ઠા”ઃ શર્વા અધઃ, ક્ષ’માચરાઃ | નીલ’ગ્રીવાઃ શિતિકણ્ઠા દિવગં’ રુદ્રા ઉપ’શ્રિતાઃ | યે વૃક્ષેષુ’ સસ્પિંજ’રા નીલ’ગ્રીવા વિલો’હિતાઃ | યે ભૂતાનામ-અધિ’પતયો વિશિખાસઃ’ કપર્દિ’નઃ | યે અન્ને’ષુ વિવિધ્ય’ન્તિ પાત્રે’ષુ પિબ’તો જનાન’ | યે પથાં પ’થિરક્ષ’ય ઐલબૃદા’ યવ્યુધઃ’ | યે તીર્થાનિ’ પ્રચર’ન્તિ સૃકાવ’ન્તો નિષંગિણઃ’ | ય એતાવ’ન્તશ્ચ ભૂયાગં’સશ્ચ દિશો’ રુદ્રા વિ’તસ્થિરે | તેષાગં’ સહસ્રયોજનેஉવધન્વા’નિ તન્મસિ | નમો’ રુધ્રેભ્યો યે પૃ’થિવ્યાં યે”உન્તરિ’ક્ષે યે દિવિ યેષામન્નં વાતો’ વર-ષમિષ’વસ-તેભ્યો દશ પ્રાચીર્દશ’ દક્ષિણા દશ’ પ્રતીચીર-દશો-દી’ચીર-દશોર્ધ્વાસ-તેભ્યો નમસ્તે નો’ મૃડયન્તુ તે યં દ્વિષ્મો યશ્ચ’ નો દ્વેષ્ટિ તં વો જમ્ભે’ દધામિ || 11 ||
ત્ર્યં’બકં યજામહે સુગન્ધિં પુ’ષ્ટિવર્ધ’નમ | ઉર્વારુકમિ’વ બંધ’નાન-મૃત્યો’ર-મુક્ષીય માஉમૃતા”ત | યો રુદ્રો અગ્નૌ યો અપ્સુ ય ઓષ’ધીષુ યો રુદ્રો વિશ્વા ભુવ’ના વિવેશ તસ્મૈ’ રુદ્રાય નમો’ અસ્તુ | તમુ’ ષ્ટુહિ યઃ સ્વિષુઃ સુધન્વા યો વિશ્વ’સ્ય ક્ષય’તિ ભેષજસ્ય’ | યક્ષ્વા”મહે સૌ”મનસાય’ રુદ્રં નમો”ભિર-દેવમસુ’રં દુવસ્ય | અયં મે હસ્તો ભગ’વાનયં મે ભગ’વત્તરઃ | અયં મે” વિશ્વભે”ષજોஉયગ્મ શિવાભિ’મર્શનઃ | યે તે’ સહસ્ર’મયુતં પાશા મૃત્યો મર્ત્યા’ય હન્ત’વે | તાન યજ્ઞસ્ય’ માયયા સર્વાનવ’ યજામહે | મૃત્યવે સ્વાહા’ મૃત્યવે સ્વાહા” | પ્રાણાનાં ગ્રન્થિરસિ રુદ્રો મા’ વિશાન્તકઃ | તેનાન્નેના”પ્યાયસ્વ ||
ઓં નમો ભગવતે રુદ્રાય વિષ્ણવે મૃત્યુ’ર્મે પાહિ ||
સદાશિવોમ |
ઓં શાંતિઃ શાંતિઃ શાંતિઃ’