અથ ચતુર્થોஉધ્યાયઃ |
શ્રીભગવાનુવાચ |
ઇમં વિવસ્વતે યોગં પ્રોક્તવાનહમવ્યયમ |
વિવસ્વાન્મનવે પ્રાહ મનુરિક્ષ્વાકવેஉબ્રવીત || 1 ||
એવં પરંપરાપ્રાપ્તમિમં રાજર્ષયો વિદુઃ |
સ કાલેનેહ મહતા યોગો નષ્ટઃ પરંતપ || 2 ||
સ એવાયં મયા તેஉદ્ય યોગઃ પ્રોક્તઃ પુરાતનઃ |
ભક્તોஉસિ મે સખા ચેતિ રહસ્યં હ્યેતદુત્તમમ || 3 ||
અર્જુન ઉવાચ |
અપરં ભવતો જન્મ પરં જન્મ વિવસ્વતઃ |
કથમેતદ્વિજાનીયાં ત્વમાદૌ પ્રોક્તવાનિતિ || 4 ||
શ્રીભગવાનુવાચ |
બહૂનિ મે વ્યતીતાનિ જન્માનિ તવ ચાર્જુન |
તાન્યહં વેદ સર્વાણિ ન ત્વં વેત્થ પરંતપ || 5 ||
અજોஉપિ સન્નવ્યયાત્મા ભૂતાનામીશ્વરોஉપિ સન |
પ્રકૃતિં સ્વામધિષ્ઠાય સંભવામ્યાત્મમાયયા || 6 ||
યદા યદા હિ ધર્મસ્ય ગ્લાનિર્ભવતિ ભારત |
અભ્યુત્થાનમધર્મસ્ય તદાત્માનં સૃજામ્યહમ || 7 ||
પરિત્રાણાય સાધૂનાં વિનાશાય ચ દુષ્કૃતામ |
ધર્મસંસ્થાપનાર્થાય સંભવામિ યુગે યુગે || 8 ||
જન્મ કર્મ ચ મે દિવ્યમેવં યો વેત્તિ તત્ત્વતઃ |
ત્યક્ત્વા દેહં પુનર્જન્મ નૈતિ મામેતિ સોஉર્જુન || 9 ||
વીતરાગભયક્રોધા મન્મયા મામુપાશ્રિતાઃ |
બહવો જ્ઞાનતપસા પૂતા મદ્ભાવમાગતાઃ || 10 ||
યે યથા માં પ્રપદ્યન્તે તાંસ્તથૈવ ભજામ્યહમ |
મમ વર્ત્માનુવર્તન્તે મનુષ્યાઃ પાર્થ સર્વશઃ || 11 ||
કાઙ્ક્ષન્તઃ કર્મણાં સિદ્ધિં યજન્ત ઇહ દેવતાઃ |
ક્ષિપ્રં હિ માનુષે લોકે સિદ્ધિર્ભવતિ કર્મજા || 12 ||
ચાતુર્વર્ણ્યં મયા સૃષ્ટં ગુણકર્મવિભાગશઃ |
તસ્ય કર્તારમપિ માં વિદ્ધ્યકર્તારમવ્યયમ || 13 ||
ન માં કર્માણિ લિમ્પન્તિ ન મે કર્મફલે સ્પૃહા |
ઇતિ માં યોஉભિજાનાતિ કર્મભિર્ન સ બધ્યતે || 14 ||
એવં જ્ઞાત્વા કૃતં કર્મ પૂર્વૈરપિ મુમુક્ષુભિઃ |
કુરુ કર્મૈવ તસ્માત્ત્વં પૂર્વૈઃ પૂર્વતરં કૃતમ || 15 ||
કિં કર્મ કિમકર્મેતિ કવયોஉપ્યત્ર મોહિતાઃ |
તત્તે કર્મ પ્રવક્ષ્યામિ યજ્જ્ઞાત્વા મોક્ષ્યસેஉશુભાત || 16 ||
કર્મણો હ્યપિ બોદ્ધવ્યં બોદ્ધવ્યં ચ વિકર્મણઃ |
અકર્મણશ્ચ બોદ્ધવ્યં ગહના કર્મણો ગતિઃ || 17 ||
કર્મણ્યકર્મ યઃ પશ્યેદકર્મણિ ચ કર્મ યઃ |
સ બુદ્ધિમાન્મનુષ્યેષુ સ યુક્તઃ કૃત્સ્નકર્મકૃત || 18 ||
યસ્ય સર્વે સમારમ્ભાઃ કામસંકલ્પવર્જિતાઃ |
જ્ઞાનાગ્નિદગ્ધકર્માણં તમાહુઃ પણ્ડિતં બુધાઃ || 19 ||
ત્યક્ત્વા કર્મફલાસઙ્ગં નિત્યતૃપ્તો નિરાશ્રયઃ |
કર્મણ્યભિપ્રવૃત્તોஉપિ નૈવ કિંચિત્કરોતિ સઃ || 20 ||
નિરાશીર્યતચિત્તાત્મા ત્યક્તસર્વપરિગ્રહઃ |
શારીરં કેવલં કર્મ કુર્વન્નાપ્નોતિ કિલ્બિષમ || 21 ||
યદૃચ્છાલાભસંતુષ્ટો દ્વન્દ્વાતીતો વિમત્સરઃ |
સમઃ સિદ્ધાવસિદ્ધૌ ચ કૃત્વાપિ ન નિબધ્યતે || 22 ||
ગતસઙ્ગસ્ય મુક્તસ્ય જ્ઞાનાવસ્થિતચેતસઃ |
યજ્ઞાયાચરતઃ કર્મ સમગ્રં પ્રવિલીયતે || 23 ||
બ્રહ્માર્પણં બ્રહ્મ હવિર્બ્રહ્માગ્નૌ બ્રહ્મણા હુતમ |
બ્રહ્મૈવ તેન ગન્તવ્યં બ્રહ્મકર્મસમાધિના || 24 ||
દૈવમેવાપરે યજ્ઞં યોગિનઃ પર્યુપાસતે |
બ્રહ્માગ્નાવપરે યજ્ઞં યજ્ઞેનૈવોપજુહ્વતિ || 25 ||
શ્રોત્રાદીનીન્દ્રિયાણ્યન્યે સંયમાગ્નિષુ જુહ્વતિ |
શબ્દાદીન્વિષયાનન્ય ઇન્દ્રિયાગ્નિષુ જુહ્વતિ || 26 ||
સર્વાણીન્દ્રિયકર્માણિ પ્રાણકર્માણિ ચાપરે |
આત્મસંયમયોગાગ્નૌ જુહ્વતિ જ્ઞાનદીપિતે || 27 ||
દ્રવ્યયજ્ઞાસ્તપોયજ્ઞા યોગયજ્ઞાસ્તથાપરે |
સ્વાધ્યાયજ્ઞાનયજ્ઞાશ્ચ યતયઃ સંશિતવ્રતાઃ || 28 ||
અપાને જુહ્વતિ પ્રાણં પ્રાણેஉપાનં તથાપરે |
પ્રાણાપાનગતી રુદ્ધ્વા પ્રાણાયામપરાયણાઃ || 29 ||
અપરે નિયતાહારાઃ પ્રાણાન્પ્રાણેષુ જુહ્વતિ |
સર્વેஉપ્યેતે યજ્ઞવિદો યજ્ઞક્ષપિતકલ્મષાઃ || 30 ||
યજ્ઞશિષ્ટામૃતભુજો યાન્તિ બ્રહ્મ સનાતનમ |
નાયં લોકોஉસ્ત્યયજ્ઞસ્ય કુતોஉન્યઃ કુરુસત્તમ || 31 ||
એવં બહુવિધા યજ્ઞા વિતતા બ્રહ્મણો મુખે |
કર્મજાન્વિદ્ધિ તાન્સર્વાનેવં જ્ઞાત્વા વિમોક્ષ્યસે || 32 ||
શ્રેયાન્દ્રવ્યમયાદ્યજ્ઞાજ્જ્ઞાનયજ્ઞઃ પરંતપ |
સર્વં કર્માખિલં પાર્થ જ્ઞાને પરિસમાપ્યતે || 33 ||
તદ્વિદ્ધિ પ્રણિપાતેન પરિપ્રશ્નેન સેવયા |
ઉપદેક્ષ્યન્તિ તે જ્ઞાનં જ્ઞાનિનસ્તત્ત્વદર્શિનઃ || 34 ||
યજ્જ્ઞાત્વા ન પુનર્મોહમેવં યાસ્યસિ પાંડવ |
યેન ભૂતાન્યશેષેણ દ્રક્ષ્યસ્યાત્મન્યથો મયિ || 35 ||
અપિ ચેદસિ પાપેભ્યઃ સર્વેભ્યઃ પાપકૃત્તમઃ |
સર્વં જ્ઞાનપ્લવેનૈવ વૃજિનં સંતરિષ્યસિ || 36 ||
યથૈધાંસિ સમિદ્ધોஉગ્નિર્ભસ્મસાત્કુરુતેஉર્જુન |
જ્ઞાનાગ્નિઃ સર્વકર્માણિ ભસ્મસાત્કુરુતે તથા || 37 ||
ન હિ જ્ઞાનેન સદૃશં પવિત્રમિહ વિદ્યતે |
તત્સ્વયં યોગસંસિદ્ધઃ કાલેનાત્મનિ વિન્દતિ || 38 ||
શ્રદ્ધાવાંલ્લભતે જ્ઞાનં તત્પરઃ સંયતેન્દ્રિયઃ |
જ્ઞાનં લબ્ધ્વા પરાં શાન્તિમચિરેણાધિગચ્છતિ || 39 ||
અજ્ઞશ્ચાશ્રદ્દધાનશ્ચ સંશયાત્મા વિનશ્યતિ |
નાયં લોકોஉસ્તિ ન પરો ન સુખં સંશયાત્મનઃ || 40 ||
યોગસંન્યસ્તકર્માણં જ્ઞાનસંછિન્નસંશયમ |
આત્મવન્તં ન કર્માણિ નિબધ્નન્તિ ધનંજય || 41 ||
તસ્માદજ્ઞાનસંભૂતં હૃત્સ્થં જ્ઞાનાસિનાત્મનઃ |
છિત્ત્વૈનં સંશયં યોગમાતિષ્ઠોત્તિષ્ઠ ભારત || 42 ||
ઓં તત્સદિતિ શ્રીમદ્ભગવદ્ગીતાસૂપનિષત્સુ બ્રહ્મવિદ્યાયાં યોગશાસ્ત્રે શ્રીકૃષ્ણાર્જુનસંવાદે
જ્ઞાનકર્મસંન્યાસયોગો નામ ચતુર્થોஉધ્યાયઃ ||4 ||